شهادت طلبي از ديدگاه امام خميني(ره)
بدون شک نظریات امام خمینی (ره) درباره شهادت و انگیزههای آن در جهان معاصر و برای نسلهای آینده فصل جدیدی را در ترویج فرهنگ شهادت و تهییج عشق به شهادت، در بین مسلمانان ایران در جهان گشوده است. مطالعه در زندگینامه امام نشان میدهد که شهادتخواهی و شهادت طلبی و توجه به آثار آن در تمام مراحل زندگیشان متجلی است. بررسی گفتهها و نکتهها و وصایای شهدا و رزمندگان دفاع مقدس نشان میدهد که آموزهها، دکترین و سنت امام خمینی (ره) الهام بخشترین عامل و تاثیرگذارترین شعار، در پرورش روحیهی ایثار و شهادت طلبی آنان بوده است. اولین موضوع در بررسی موضوع شهادت طلبی از نظر امام خمینی (ره) تجلی این روحیه قول و سیره عملی ایشان است. شهامت و از جان گذشتگی و ایثار و صلابت و مجاهدهی در راه خدا از ویژگیهای بارز شخصیتی امام است. امام از ابتدای نهضت با افرادی مواجه بود که درک صحیحی از شهادت نداشتند و یا شهادت را مربوط به دوران خاصی میدانستند. اولین کار او در آغاز نهضت از 15 خرداد و نیز در استمرار آن و در حوادث خونین دیگر چون 17 شهریور و سایر حوادث خونبار انقلاب اسلامی و نیز در دفاع مقدس تبیین فلسفه جهاد و شهادت بود. عدهای با کنایه و گاه از روی دلسوزی به امام میگفتند چه کسی جواب این خونها را خواهد داد امام بارها فرمودند همان کسی که جواب خونهای شهدای صدر اسلام و شهیدان کربلا را دارد. اولین کار او برای تقویت روحیه جهاد و شهادت طلبی این بود که شهادت مربوط به زمان خاصی از تاریخ و آرزوی شهادت فقط مربوط به مبارزان صدر اسلام نیست. کار کلیدی او تفسیر صحیح از مفهوم حدیث «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» و دعای مشهور «یالیتنا کنا معکم فافوز فوزا عظیما» بود. او معتقد بود که آرزوی شهادت و دفاع از دین، فقط مختص زمان پیامبر (ص) و حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) نیست. همه باید عاشورایی باشند و از سالار شهیدان تاسی نمایند. او با طرح شعار معروف «خون بر شمشیر پیروز است» فصل جدیدی را در ادبیات سیاسی و انقلابی معاصر گشود. و معتقد بود هر کس که این شعار را واقعا بپذیرد روحیهای پیدا میکند که از هیچ چیزی نمیهراسد. و به استقبال شهادت میرود. از طرف دیگر عمل به تکلیف و فرع بودن نتیجه در منظر او ناشی از اعتقاد به «احدی الحسینین» بود. او معتقد بود که پیروزی در انقلاب و دفاع مقدس و یا شهادت هر دو پیروزی است. و این راز عدم هراس از مرگ و رمز شهادت طلبی او و یارانش بشمار میآید. امام چون اولیاءالله همواره تمنای شهادت داشت حتی بعد از پذیرش صلح و قطعنامه نیز از این موضوع غافل نمیشود و در قسمتی از پیام تاریخی خود بعد از پذیرش قطعنامه مینویسد: امروز خمینی آغوش و سینه خودش را برای تیرهای بلا و حوادث سخت و در برابر همه توپها و موشکهای دشمنان باز کرده است. و همچون همه عاشقان شهادت برای درک شهادت روزشماری میکند.از نظر او شهادت طلبی دارای رمزی است که تا شناخته نشود نمیتواند عامل حرکت و پیروزی جنبشها شود. «ملتها باید رمز را بفهمند که رمز پیروزی این است که شهادت را آرزو بکنند و برای حیات، حیات مادی، دنیای حیوانی ارزش قائل نباشند. این رمز است که ملتها را میتواند پیش ببرد. این امری است که قرآن آورده است. احاطه فوقالعاده امام بر مسائل عرفانی و اجتماعی و علمی و سیاسی و انقلابی و دینی موجب تفسیر جامع شهادت طلبی از نظر ایشان شده است. تفسیر عرفانی او از شهادت طلبی، بسیار عمیق و دقیق است. در تعبیر عرفانی امام معمای شهادت با عشق قابل فهم است و شهدا در قهقهه مستانهاشان و در شادی وصولشان «عند ربهم یرزقون» اند و از نفوس مطمئنهای هستند که مورد خطاب «فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی» پروردگارند.او به بازیافتن شهدا نزد خداوند و ضیافت مقام ربوی و ارتزاق نزد ربالارباب اشاره میکند. در جایی دیگر او به ضعف جهانبینی مادی نظام سرمایهداری و کمونیستی و پیروان آنها و نیز کژاندیشی دیدگاه ناسیونالیستی و ملیگرایی افراطی در شناخت دقیق مقام و مفهوم شهادت اشاره میکند و میفرماید: «اذناب آمریکا باید بدانند که شهادت در راه خدا مسئلهای نیست که بشود با پیروزی یا شکست در صحنههای نبرد مقایسه شود. مقام شهادت خود اوج بندگی و سیر و سلوک در عالم معنویت است. نباید شهادت را تا این اندازه به سقوط بکشانیم که بگوئیم در عوض شهادت فرزندان اسلام تنها خرمشهر و یا شهرهای دیگر آزاد شد.» درک کامل انگیزههای شهادت طلبی از نظر امام، زمانی قابل فهم است که نگرش ایشان به حیات بعد از مرگ و معابر بررسی شود. از نظر او مرگ انتقال از دنیای فانی به دنیای باقی و رسیدن به نتایج اعمال است. و شهادت طلبی انتخاب بالاترین و زیباترین و آگاهانهترین نوع مرگ است. و یا در جایی دیگر مینویسد «چه غافلند دنیا پرستان و بیخبران که ارزش شهادت را در صحیفههای طبیعت جستجو میکنند و وصف آن را در سرودهها و حماسهها و شعرها میجویند و در کشف آن از هنر تخیل و کتاب تعقل مدد میخواهند و حاشا! که حل این معما جز به عشق میسر نگردد.» کسانی از مرگ میترسند که به فنای انسان اعتقاد دارند و «آنان که به معاد و قیامت معتقدند باکی از مرگ ندارند.» از نظر او «انگیزه شهید برای شهادت رسیدن به حیات جاوید است.» امام انگیزه شهیدان را شوق لقاء دلدار میداند. از این منظر، این «عشق به محبوب حقیقی است که بالاترین انگیزه را برای شهید ایجاد میکند.» درک انگیزه قرب و ارتزاق عندالله از نظر ایشان نه تنها برای انسانها بلکه بسیاری از کروبیان غیرقابل حصول است. «ما خاکیان محجوب یا افلاکیان چه دانیم که این ارتزاق عند ربهم شهدا چی است» در جای دیگر ایشان به علم حصولی و حضوری مشاهده مستقیم میدانی شهیدان اشاره میکنند. «آنچه که (فلاسفه و عرفا) با قدمهای علمی و استدلالی و عرفانی یافتهاند اینان (شهدا و ایثارگران) با قدم عینی به آن رسیدهاند و آنچه آنان در لابهلای کتابها و صحیفهها جستجو کردهاند، اینان در میدان خون و شهادت در راه حق یافتهاند.»و در جای دیگر ایشان به عدم درک و ارزیابی دقیق فلسفه شهادت در راه خداوند، با انگیزههای بشری و انگیزههای مادی اشاره میکند و شناختن «و راه یافتن به کنه این مقام را از مختصات انسان کامل» میدانند همچنین ایشان به نفی انگیزههای مادی و اثبات انگیزههای معنوی شهادت طلبی اعتقاد دارند.
«کسی دلش نمیخواهد برای شکم شهید شود و یا کسی جوانش را شهید ببیند تا خانه خوبی داشته باشد. در شهادت عالم دیگری مطرح است که همه اولیاء خدا و همه انبیاء همواره به دنبال آن بودهاند.» چشم انداز دیگر امام (ره) به موضوع شهادت طلبی ابعاد اجتماعی، دیگرخواهی و جنبه عدالتجویی است. از این منظر توجه به سرنوشت و مصالح جامعه بسیار مهم است تا جایی که در صورت نیاز فرد باید برای صلاح و اصلاح خود را هم فدا کند. «فرد باید فدای جامعه بشود هر چه بزرگ باشد. بالاترین فرد که ارزشش بیشتر از هر چیز است در دنیا، وقتی که با مصالح جامعه معاوضه کرد این فرد باید فدا شود. سیدالشهدا برای همین آمد و رفت و خودش و اصحاب و انصار خودش را فدا کرد که فرد فدای جامعه بشود و جامعه باید اصلاح بشود «لیقوم الناس بالقسط» با توجه به موقعیت خاص انقلابی جامعه، امام از جان گذشتگی و ایثار و گریز از نفع طلبی و عافیتخواهی را لازمه یک انقلاب میداند. از نظر او «طبع یک انقلاب، فداکاری است، لازمه یک انقلاب، شهادت و مهیا بودن برای شهادت است. قربانی دادن در راه انقلاب و پیروزی و استمرار آن اجتنابناپذیر است بویژه انقلابی که برای خدا و نجات مستضعفان و قطع امید، جهانخواران و مستکبران است.» همچنین ایشان شهادت را زندگی افتخارآمیز و چراغ هدایت ملتها میداند. در موضوع انگیزههای فردی، امام معتقد است که «شهدا در پی یک معامله تاجرانه و توام با سود با خداوند هستند.» انگیزههای شهادت طلبی از نظر او فراتر از نیازهای اولیه حیات و در ردیف انگیزههای معنوی و فوق مادی هستند. «انگیزه شهادت طلبی رهایی از «من» و «ما» و رهایی از نیازهای اولیه طبیعی و دستیابی به گوهر گرانبهای عزت و شرف و ارزشهای انسانی» و «رهایی از قیدها و بندهای خودبینی و خودخواهی» است. شهادت از نظر او هنر مردان خدا و خط سرخ شهادت میراثی از خاندان نبوت و ولایت است و شهید به وجهالله نظر میکند و به لقاءالله میاندیشد و لذا شهید بدنبال مرگ فی سبیل الله است. «در اولین اعلامیه رسمی و سیالی امام که با آیه «قل انما اعظکم بواحدة ان تقوموالله مثنی و فرادی» شروع و با آیه «و من یخرج من بیته مهاجرا الی الله و رسوله ثم یدرکه الموت فقط اجره علی الله» پایان مییابد، توجه به موضوع شهادت و قیام و مبارزه و نیز خدایی بودن انگیزههای آن مشخص است.او آرزوی شهادت را از ویژگیهای بارز عارفان و روحانیون اصیل میداند و معتقد است آنان که حلقه ذکر عارفان و دعای سحر نهان حوزههای روحانیت را درک کردهاند در فلسفه حضورشان آرزویی جز شهادت ندیدهاند.»
بطور خلاصه انگیزه شهادت طلبی را از نظر امام (ره) میتوان به شرح ذیل برشمرد:
1- نظر کردن به وجهالله و رسیدن به مقام فنای فی الله که مرتبه نهایی توحید عملی و عشق و ارادت به محبوب ازلی است که البته از ادراک انسانهای عادی خارج است و مستلزم درجاتی از ادراک عرفانی است.
2- ادراک الهی و تقویت انقلاب و حکومت اسلامی.
3- انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح و هدایت جامعه و سالمسازی جامعه از ظلم، تبعیض، استثمار، استعمار و استبداد.
4- دفاع از عدالت و آزادگی و حقطلبی و فدا شدن برای ارزشهای متعالی.
5- رهایی از هواهای نفسانی و خودبینی و ترک لذتهای زودگذر دنیوی و توجه به لذتهای معنوی و گزینش بهترین و شایستهترین نوع مرگ برای رسیدن به حیات طیبه و زندگی جاویدان.
6- ترویج حق و عدالت و تزریق روح حماسی در جامعه
7- دفع فتنه و رفع فساد.
منبع: کتاب شهادت طلبی در قرآن و سنت
